به سوی حقیقت

تقویم عمر خیام

چهارشنبه 87/1/14 3:19 عصر| طبیعت | دیدگاه

تقویم ایرانیان ، خورشیدی است و براساس عبور خورشید از میان نقطه اعتدالی بهار تعریف می شود(نقطه شروع سال) و دقیقا بر پایه مشاهدات نجومی است و دارای سیستم افزایشی  پیچیده ای است که این باعث شده است نسبت به معادل اروپایی آن ، تقویم میلادی(گریگوری)، دقیق تر باشد

.

 از آن به عنوان تقویم رسمی در ایران استفاده می شود.تقویم ایرانیان دارای پیشینه تاریخی چند هزار ساله  با ریشه ای عمیق در فرهنگ ایرانی به ویژه میراثی به جامانده از زرتشتیان است.اگرچه این مقاله قصد پرداختن به جنبه های تاریخی محاسبه ی زمان ایرانیان را ندارد در جاهایی که ضرورت داشته باشد خلاصه ای از جنبه های تاریخی این موضوع را بیان می کند.علاقمندان به مطالعه در این باره می توانند به عنوان نمونه به تقی زاده(1938) بیرشک(1993) دایره المعارف ایرانیکاوعبداللهی(1996) مراجعه کنند.  نسخه امروزی تقویم نتیجه کار منجم ، ریاضیدان و شاعر معروف عمر خیام(1048_1131بعد از میلاد) که براساس نقطه اعتدالی بهار در سال 1079 بعد از میلاد مسیح (جمعه 21 مارس،یادداشت 1 را ببینید) مطابق با اولین روز فروردین458 شمسی بنا نهاده شده است .این تقویم را جلالی نیز می نامند که  نام فرمانروایی است که دستور اصلاح تقویم را صادر کرد.در زمان کنونی ، مجلس ایران در 31 مارس 1925 (11فروردین1304 شمسی) اصولش را پذیرفت.

جشن سال نو را که نوروز می نامند میراثی باقیمانده از زرتشتیان با فرهنگی غنی است که نشان دهنده بیداری یا زایش دوباره زندگی طبیعت بعد از زمستان بی ثمر است(یادداشت2 ). این مراسم شاد همراه با آیین های چندین ساله چند روز یا چند هفته، قبل و بعد از گذر خورشید از نقطه اعتدالی بهار برگزار می شود. از جمله این آیین ها می توانیم به خانه تکانی ، سبزه گذاشتن قبل از بهار ، چهارشنبه سوری و گردش دسته جمعی در سیزدهمین روز سال جدید ،اشاره  کنیم.جشنهای دیگری نیز وجود دارد اما پرداختن به این موضوع خارج از هدف این مقاله است. نوروز برای چندین میلیون انسانی که در غرب و مرکز آسیا زندگی می کنند، صرفنظر از نژاد، دین وزبانشان ، شناخته شده است(افغانها، تاجیک ها، ترکمن ها، آذری ها، ترک ها، قرقیزها، کردهاو بسیاری دیگر). پیام ژرف نوروز و ماهیت غیر نژادی و غیر مذهبی آن عمده ترین دلیلی بوده است که باعث شده در بین افراد با زمینه های فرهنگی مختلف به عنوان یک ارثیه باارزش پاس داشته شود.

با وجود ویژگی برجسته ی تقویم ایرانیان، که آن را می توان دقت زیاد و مستدل بودن آن براساس مشاهدات نجومی  دانست، در غرب شناخت بسیار کمی از آن دارند.در حقیقت تا کنون مطالعات کمی در زمینه همخوانی این سیستم با نتایج نجومی مدرن انجام شده است ، با اینکه کارهای متعددی به منشا تاریخی آن پرداخته اند.
به ویژه باید به طول واقعی سال در تقویم ایرانیان اهمیت داده شود، از آنجاییکه امروزه معادل گرفتن دو مفهوم سال "اعتدالی"و سال  "اعتدالی بهار"، که تقویم ایرانیان بر آن بنا شده است،  به اشتباهی رایج مبدل شده است که این موضوع ممکن است  سیستم افزایشی تقویم را دگرگون کند و بر صحت تقویم تاثیر بگذارد.یکی از اهداف این مقاله ، روشن کردن این نکته است.

این مقاله نه تنها می تواند مورد استفاده ی کارشناسان تقویم قراربگیرد ، بلکه در تلاش بوده که غیر حرفه ای ها نیز بتوانند از آن استفاده کنند و از بخشهای زیر تشکیل شده است : بعد از مقدمه، در بخش 2 شرحی کلی در رابطه با تقویم ایرانیان ارائه می شود، سپس در بخش 3 سال را تعریف می کنیم و در رابطه با طول آن با استفاده از نتایج تحقیقات نجومی صحبت می کنیم.در بخش 4 بر تفاوت میان سال اعتدالی و سال ایرانی تاکید می کنیم  وهمچنین در رابطه با سیستم افزایشی بر اساس دوره های 33 ساله در بخش 5 صحبت می کنیم.با اینکه این مقاله علاقه مند به پرداختن به زمینه های نجومی تاریخ ایرانیان است و از نظر تاریخی این موضوع را بررسی نمی کند ، در بخش 6 مطلبی کوتاه در رابطه با تاریخ اصلاح تقویم توسط خیام آورده شده است.در سالهای اخیر برخی از کارشناسان تهیه تقویم پیشنهاد کرده اند که دوره های 2820 ساله در تقویم ایرانیان در نظر بگیرند  ،در بخش 7 در باره این طرح صحبت می کنیم و کاستی های این طرح را بیان می کنیم.تناظر میان تقویم ایرانی و دیگر تقویم ها در بخش 8 ، در بخش 9 برخی از اظهارات در رابطه با منشا تاریخ ایرانی را بیان می کنیم و سرانجام در بخش 10 نتیجه گیری می کنیم.در سراسر مقاله مطالبی که توضیحات بیشتری درباره آنها داده شده است مشخص شده اند که توضیحات در انتهای مقاله آورده شده است.